Słownik terminów poligraficznych i drukarskich
Słownik terminów poligraficznych i drukarskich
W tym artykule poznasz znaczenie podstawowych i zaawansowanych terminów poligraficznych i drukarskich. Dla zachowania przejrzystości podzieliliśmy je alfabetycznie.
A
Abrewiacja – zastosowanie skrótu dla wyrazu bądź ich grupy, przykładowo: tj. np., itd., itp.
Abrewiatura – system skracania wyrazów dla zaoszczędzenia miejsca w projekcie lub dokumencie.
Adjustacja redakcyjna – opracowanie treści do druku pod względem merytorycznym i stylistycznym.
Adjustacja techniczna – opracowanie treści zawierające wskazówki, uwagi oraz oznaczenia techniczne odnoszące się do składania i łamania tekstu przygotowywanego do druku.
Afisz – drukowane jednostronnie (zwykle w większym formacie) ogłoszenie lub zawiadomienie odznaczające się układem literniczym.
Akapit – wcięcie w tekście na początku nowego ustępu.
Akcydens – druk okolicznościowy, np. afisz, papier firmowy, wizytówki, zaproszenia.
Album odbitek kliszowych – zbiór stron z odbitkami klisz do identyfikacji.
Anons – ogłoszenie, reklama.
Antykwa – krój pisma inspirowany starorzymskimi napisami o zróżnicowanej grubości linii rysunku.
Apla – forma w technice druku wypukłego; zadrukowany, w pełni pokryty farbą obszar.
Apostrof – znak piśmienniczy, tzw. górny przecinek.
Arkusz autorski – jednostka miary pracy autorskiej, domyślnie 22 strony maszynopisu A4. W przypadku treści graficznej przyjmuje się dla jednego arkusza 3000 cm2.
Arkusz drukarski – jednostka miary produkcji drukarskiej.
Arkusz wydawniczy – jednostka obliczania objętości materiału w publikacji; 40 tys. znaków, 3000 cm2 grafik lub 700 wierszy poezji. Dotyczy całego materiału.
Artefakt – wady w obrazie rastrowym.
Autoryzacja – zatwierdzenie tekstu (bądź pracy, która uległa większej przeróbce redakcyjnej) przez autora.
B
Bękart – niepełny wiersz końcowy akapitu na początku kolumny lub łamu.
Bibliografia – uporządkowany spis publikacji pisanych lub nauka o zasadach tworzenia opisów bibliograficznych.
Bibliologia – dział nauki badający książki.
Bigowanie – działanie introligatorskie; przygotowanie miejsc zagięcia papieru, kartonu bądź tektury.
Blacha – matryca do druku offsetowego.
Blik – przesunięcie; złe spasowanie barw podczas druku.
Blokowy układ – kompozycja typograficzna, gdzie partie treści tworzą kształty prostokątów.
Błąd zecerski – zniekształcenie wyrazu lub treści przez opuszczenie liter, wierszy, ustępów.
Boczek – wydzielona część tabeli dla objaśnienia treści.
Broszury – książki lub katalogi, z reguły zszyte zeszytowo przez grzbiet z miękką (np. kartonową) okładką.
C
Cal – jednostka miary; w piśmie: znak graficzny w kształcie dwóch skośnych górnych kresek.
Chemigrafia – sposób produkcji klisz do techniki druku wypukłego z rysunków lub fotografii.
Chorągiewkowy układ – rodzaj układu typograficznego, w którym jeden bok tworzy linię prostą w układzie pionowym, a drugi ma linię nieregularną.
Chromolitografia – litografia wielobarwna.
CMYK – podstawowy profil kolorystyczny wykorzystywany w druku (poligrafii).
Copyright – formuła określająca właściciela praw autorskich.
Cyrylica – alfabet wschodniosłowiański na bazie alfabetu greckiego (majuskuły).
Cytat – ujęty w cudzysłów i przytoczony dosłownie fragment tekstu bądź wypowiedzi.
Czasopismo – druk ukazujący się cyklicznie pod tym samym tytułem.
Czcionka – podstawowy nośnik znaków pisma drukarskiego; współcześnie zastąpiona czcionką komputerową (cyfrową). Czcionka to również prostopadłościan wykonany ze stopu drukarskiego, drewna lub tworzyw sztucznych;
D
Dedykacja – wpis od autora informujący o tym, że poświęcił komuś dane dzieło.
Defekty – uszkodzone lub niepełne czcionki.
Densytometr – fotoelektryczne urządzenie przeznaczone do pomiaru gęstości optycznej materiałów przezroczystych i nieprzezroczystych.
Diakrytyczne znaki – znaki graficzne w alfabetach zmieniające artykulację (sposób wypowiadania) danej litery.
Diapozytyw – obraz pozytywowy na materiale przezroczystym
Ditto – znak powtórzenia: dwa przecinki lub apostrof pod zdaniem albo wyrazem powielanym. Może to być dorobienie wiersza, dopisanie tekstu bądź jego fragmentu lub też powiększenie odstępów pomiędzy wyrazami w wierszach poprzedzających końcowy w pełnym ustępie dla uzyskania wiersza dodatkowego.
Dodatek (suplement) – uzupełnienie dzieła.
DPI – jednostka służąca określaniu rozdzielczości urządzeń.
Druk – proces sporządzania odbitek, powielania obrazu lub tekstu z formy drukowej; każda odbitka wyprodukowana z użyciem maszyn drukarskich bądź nowoczesnych technik cyfrowych.
Drukarnia – zakład produkujący wyroby poligraficzne.
Druk cyfrowy – rodzaj druku wykorzystujący materiały komputerowe.
Druk wypukły – sitodruk z efektem wypukłości dla wybranych lub wszystkich kolorów.
Drzeworyt – drewniany element z wyrytym lustrzanym odbiciem rysunku.
DTP – prace związane ze składem i przygotowaniem do druku plików projektowych publikacji.
Dywiz – znak przeniesienia części wyrazu między wierszami w tekście.
Dzieło – wydawnictwo lub dokument tekstowy albo graficzny utrwalony w formie cyfrowej (bądź też na papierze).
Dziennik – forma czasopisma wydawana w dobowym odstępie.
E
Edytorstwo – inaczej: redagowanie tekstów do druku; tworzenie lub udział w tworzeniu najwłaściwszej dla dzieła zewnętrznej formy wydawniczej; przygotowanie redakcyjne tekstów do składu.
Egzemplarz roboczy – maszynopis wstępny do składania i redakcji.
Ekspozycja – w poligrafii oznacza ilość światła konieczną do otrzymania zdjęcia przez działanie w określonym czasie na materiał światłoczuły.
Epilog – zakończenie utworu lub część po zakończeniu jego fabuły.
Errata – umieszczany na końcu dzieła wykaz drobnych błędów i pominięć.
Etykieta – informacja naklejana na produkcie lub opakowaniu ułatwiająca jego identyfikację albo promocję.
F
Faksymile – klisza lub pieczątka odtwarzająca własnoręczny podpis.
Falcowanie – składanie (złamywanie) arkusza papieru po zadrukowaniu celem otrzymania żądanego formatu z numeracją stronic.
Firet – rodzaj drobnego justunku, gdzie stopień równy jest szerokości.
Fleksodruk (druk fleksograficzny) – odmiana druku wypukłego o elastycznej formie, z zastosowaniem rzadkich farb rozpuszczalnych w spirytusie.
Folder – prestiżowa forma ulotki.
Folia – cienki arkusz z metali szlachetnych lub nieszlachetnych przeznaczony do zabezpieczenia i uszlachetnienia wydruku poprzez naklejenie na arkusz lub służący do wytłaczania tekstów bądź ozdób na okładkach sztywnych
Folia Hot–Stamping – folia tłoczona na gorąco w celu uszlachetniania druku.
Foliał – książka w dużym formacie (folio).
Foliowanie – laminowanie; pokrycie zadrukowanych powierzchni folią w celu dodatkowego zabezpieczenia lub nadania wartości estetycznych.
Font – komplet wszystkich liter alfabetu, cyfr i innych znaków w danym kroju pisma.
Forma drukowa – inaczej matryca drukująca, prosta albo okrągła; do druku wypukłego kolumna lub zestaw kolumn przeznaczonych do drukowania.
Format – wymiary papieru, książki, kolumny składu; brutto (do publikacji poligraficznej) lub netto (po obróbce i produkcji).
Fotooffset – druk offsetowy za pomocą fotografii reprodukcyjnej.
Frakcje – czcionki cyfr, liter lub znaków o odpowiednio zmniejszonym oczku, odlane na dolnej lub górnej linii pisma podstawowego, które używane są do składania wzorów matematycznych.
Fraktura – odmiana pisma gotyckiego.
Frontispis – ilustracja całostronicowa obok karty tytułowej.
G
Garnitur pisma – również: rodzina pisma; zbiór wszelkich wariantów pisma jednego kroju, obejmujący pismo proste (zwykłe), kursywę, pół grube, grube i inne jego wersje łączone.
Gazeta – czasopismo ukazujące się codziennie lub częściej niż raz w tygodniu.
Gilosz – rodzaj rysunku ornamentowego powstałego poprzez zestawienie cienkich linii, stosowany jako tło dokumentu w celach dekoracyjnych bądź ochronnych (przed kopiowaniem), np. w druku papierów wartościowych.
Gęstość optyczna – stopień pokrycia materiału fotograficznego czarną barwą.
Gilotyna – maszyna drukarska wykorzystywana w procesie introligatorskim do cięcia papieru.
Głagolica – stworzone w IX wieku najstarsze znane pismo słowiańskie, którego autorstwo przypisuje się Cyrylowi.
Główka – górna część czcionki lub wydzielona część tabeli z objaśnieniami odnoszącymi się do poszczególnych kolumn.
Gotyk – styl pisma łacińskiego rozwinięty pod koniec średniowiecza z charakterystyczną ornamentacją czcionek.
Gradient – stosowane w grafice komputerowej rozwiązanie polegające na wypełnieniu określonego obszaru płynnym przejściem tonalnym pomiędzy dwoma lub większą ilością barw.
Grafika – techniki artystyczne; określenie obrazka w grafice komputerowej lub jedna z podstawowych sztuk plastycznych. Dzieli się na grafikę użytkową oraz grafikę artystyczną.
Grafika rastrowa – reprezentacja obrazu za pomocą pionowo–poziomej siatki pikseli odpowiednio kolorowanych na monitorze komputera, drukarce lub innym urządzeniu wyjściowym, użyteczna do zapisywania zdjęć w realistycznych rozmiarach, jednak tracąca na ostrości przy próbie ich powiększenia.
Grafika wektorowa – rodzaj grafiki komputerowej, gdzie obraz zapisuje się za pomocą figur geometrycznych w układzie współrzędnych, dzięki czemu można go skalować, tzn. dowolnie powiększać bez utraty jakości.
Gramatura – waga jednego metra kwadratowego materiału wyrażona w gramach.
Grażdanka – alfabet wzorowany na cyrylicy, wykorzystywany współcześnie w krajach rosyjskojęzycznych.
Grotesk – krój pisma o jednakowej grubości linii i braku szeryfów.
Gryf – legendarne zwierzę w herbie drukarzy, przedstawiające uskrzydlonego lwa z głową orła.
H
Hasło – występujący najczęściej w formie pojedynczego zdania tekst wyróżniony graficznie w treści utworu; wyraz będący przedmiotem wyjaśnienia w słowniku czy encyklopedii.
Heliograwiura – rodzaj druku wklęsłego, który podobny jest rotograwiurze. W heliograwiurze pigmentową kopię przenosi się na miedzianą płytę, zaś rolę rastra rotograwiurowego pełni proszek asfaltowy.
I
Iluminacja – powstała w średniowieczu forma zdobienia książkowego; ręczne zdobienie kartek; inicjał, winieta lub ornament.
Ilustracja – element graficzny dołączony do tekstu – najczęściej reprodukcja rysunku, obrazu lub fotografii – którego celem jest wzbogacenie treści bądź jej objaśnienie (zobrazowanie).
Imprimatur – w publikacjach kościelnych oznacza pozwolenie na druk i publikację książki o treści religijnej – oficjalną aprobatę władz kościelnych po dokonaniu ostatniej korekty.
In continuo – składać ciągiem, bez akapitu.
Indeks – ułożony alfabetycznie spis terminów z określonego przedziału tekstowego.
Inicjał – rozpoczynająca artykuł lub rozdział początkowa, często ozdobna czcionka.
Inkunabuły – nazwa dla ksiąg powstałych przed 1500 rokiem.
Inserat – przekazywana odbiorcy kopia dokumentu stanowiąca potwierdzenie zgodności kopii z oryginałem.
Interlinie – odstępy między liniami wierszy tekstu.
Introligatornia – dział zakładu poligraficznego albo przedsiębiorstwo zajmujące się wykończeniem druków oraz oprawą książek.
Italika – pochylona postać pisma.
J
Jednostka monotypowa – zmienna wielkość systemu setowego służąca do określenia szerokości liter i justunku monotypowego, równa 1/18 ema (firetu monotypowego).
Jednostka monotypowa podstawowa – stała wielkość systemu setowego, gdzie set równa się 1/12 cala angielskiego, a jednostka podstawowa stała wynosi 1/18 seta.
Justowanie – wyrównanie tekstu (odległości między literami i wyrazami) w tekście do lewego albo prawego marginesu bądź obu jednocześnie.
K
Kaszerowanie – uszlachetnianie wyrobu papierniczego w celach dekoracyjnych (uzyskania efektu zdobiącego) polegające na oklejeniu go cienkim papierem – zadrukowanym lub niezadrukowanym. Podczas kaszerowania okleja się papier znacznie grubszy od okleiny – karton, teksturę falistą itp.
Kalendarium – podział roku na dni, tygodnie i miesiące. Często także z dodatkowymi oznaczeniami typu imieniny, święta itp.; także jako część kalendarza.
Kapitaliki – litery i cyfry o wielkości małych liter, jednak wyglądem zbliżone do liter wielkich (wersalików).
Kapitałka – ozdobny element oprawy w postaci tasiemki z pogrubionym brzegiem, służący jako mechaniczne wzmocnienie oprawy. Kapitałkę umieszcza się u dołu lub u góry grzbietu wkładu książkowego.
Karta tytułowa – strona publikacji (zwykle pierwsza), na której znajdują się nadrzędne informacje o danym utworze, np. tytuł główny, imię i nazwisko autora, instytucja wydawnicza, miejsce i rok wydania dzieła.
Kerning – zarządzanie tekstem w taki sposób, by zwiększył się odstęp między literami albo liniami tekstu. Kerning polega na wprowadzeniu odstępów w tekście w sposób niestandardowy w celu uzyskania tekstu składającego się z liter równoodległych.
Kolofon – informacje wydawnicze na temat opracowania redakcyjnego i technicznego książki.
Kolory dodatkowe – określane również jako farby spotowe; wskazują kolory farb drukowych uzupełniających kolory farb procesowych (np. CMYK). Wykonuje się je np. na podstawie wzorników barw (Pantone) lub indywidualnej barwy wskazanej przez zamawiającego. Kolory dodatkowe (spotowe) to wszystkie farby poza procesowymi (podstawowymi).
Kolumna – skład odpowiadający stronie, czyli miejsce do wypełnienia składem zecerskim (łącznie z niedrukowalną częścią marginesów, która składana jest justnikiem). Współcześnie kolumnę stosuje się powszechnie wśród osób z branży, jak również określa się nią każdą stronę publikacji poligraficznej. Posiada określoną szerokość i długość, ewentualnie również klisze czy tabele. Może być jedno bądź wielołamowa, opatrzona paginą lub nie. Kolumnę rozumieć można także jako pole zadruku, tzn. obszar strony ograniczony jej zadrukowaną powierzchnią (obszar o kształcie prostokąta i równoległy do krawędzi strony).
Komplet czcionek – kompletny zbiór (zestaw) liter alfabetu, cyfr i innych znaków właściwy dla danego języka.
Korekta – zmiana pewnej części tekstu. Korektą określa się zarówno poprawianie błędów stylistycznych czy językowych, jak i wprowadzanie poprawek w tekście lub obrazie przez autora. W terminologii zecerskiej oznacza ona natomiast oznaczenie błędów składu zecerskiego na odbitkach próbnych, za pomocą znormalizowanych znaków korektorskich.
Krój pisma – komplet liter i znaków harmonizujący ze sobą pod względem stylu, tzn. posiadający identyczne cechy charakterystyczne.
Korytarz – termin używany w składzie zecerskim oznaczający błąd technologiczny. Polega on na niewłaściwym uszeregowaniu odstępów w większej liczbie kolejnych wierszy, w wyniku czego powstają przerwy w spoistości składu.
Kursywa – formatowanie tekstu nadające literom efekt pochylenia.
Kwadrat – jednostka miary typograficznej.
L
Lakier offsetowy – nakładany w jednej linii na maszynie drukującej lakier olejowy zabezpieczający przed brudzeniem i ścieraniem. Używa się go w szczególności dla kredy matowej.
Lakierowanie druku – sposób polegający na pokrywaniu druku lakierem w celu jego uszlachetnienia w trakcie produkcji poligraficznej. Lakierowanie podnosi jakość oraz atrakcyjność materiału, jak również zabezpiecza go przed ścieraniem się farby, a tym samym zmianami w wyglądzie.
Lakier UV – materiał pełniący dwie funkcje: zabezpieczającą oraz estetyczną (nadaje połysk). Podczas jego nakładania konieczne jest zrobienie kliszy.
Legenda – tekst objaśniający symbole na mapach, planach, rysunkach, wykresach itp.
Ligatura – dwie lub więcej liter na jednym słupku czcionki.
Linia pisma – granica rysunku liter nieobejmująca wydłużeń dolnych oraz tworząca linię równoległą do krawędzi płaszczyzny sygnaturowej czcionki.
Ł
Łam – liczba wierszy w kolumnie w układzie jednołamowym lub jej część w układzie wielołamowym.
Łamanie tekstu – proces formowania książki lub czasopisma; tworzenie kolumn, stron, rozdziałów. Łamanie wykonuje się zwykle według wskazówek korektorskich oraz na podstawie makiet wydawniczych.
M
Majuskuły – tzw. wersaliki, czyli wielkie litery alfabetu. Różnią się kształtem od minuskuł oraz mieszczą pomiędzy górną a podstawową linią pisma.
Makieta (ang. layout) – zbiór określonego formatu projektowanych kolumn w skali 1:1, wyklejonych z odbitek właściwych składów, klisz i tabel z zachowaniem zasad łamania, uzupełniony adiustacją. Makieta to tzw. wzorzec łamania kolumn, wskazujący sposób rozmieszczania grafik, tekstów czy tytułów.
Manuskrypt – tekst w formie maszynopisu lub rękopisu przygotowany do rozpoczęcia składu.
Marginalia – uwagi do fragmentu tekstu umieszczane na zewnętrznych marginesach kolumn.
Marginesy – niezadrukowana część powierzchni strony wzdłuż czterech krawędzi kolumny, tym mniejsza, im większa jest kolumna druku na stronie danego formatu.
Maszynopis – materiał (zwykle tekst) utrwalony na papierze z użyciem maszyny do pisania. Charakteryzuje go stała wielkość znaków, spacji czy interlinii.
Mediewal – odmiana w grupie pism antykwowych. Jej charakterystyczne cechy to: łagodne przejścia od linii cienkich do grubszych, małe zróżnicowanie grubości kresek, a także zakończenia liter poziomymi bądź skośnymi szeryfami opartymi na łukach koła.
Metryka książki – informacje techniczne i wydawnicze dotyczące książki.
Miary typograficzne – system miar drukarskich wynoszący 0,37594 (2660 p. = 1 mm)
Minuskuła – litera tekstowa – każda z małych liter alfabetu.
Mora – niepożądane, pojawiające się przez przypadek tło mające kształt regularnych punktów. Mora powstaje w wyniku nieprawidłowego krzyżowania się linii rastrowych wykonywanej kliszy z liniami rastra oryginału.
Motto – cytat, sentencja czy zdanie podkreślające myśl przewodnią utworu (lub jego części).
Mutacja – dokonane w części nakładu zmiany w tekście lub też zmiana pewnej jego części przy matrycowaniu druków akcydensowych. Mutacjom ulegają najczęściej daty, godziny, nazwiska autorów czy artystów w programach. Termin ten często odnosi się do gazet i wówczas oznacza częściową zmianę tekstu pierwszego wydania pisma z powodu potrzeby wprowadzenia zaktualizowanych informacji odnoszących się do danego regionu czy miasta.
N
Nadrukowanie (overprint) – atrybut odnoszący się do elementów graficznych, a konkretniej – ich barwy. Kolor opisany danym atrybutem będzie nadrukowany na każdym innym kolorze, zaś niewłaściwe jego wybranie może doprowadzić do wystąpienia błędów w produkcji poligraficznej.
Nagłówek – w nowych mediach określany również jako tytuł; napis umieszczony nad tekstem; tytułowa część kolumny czasopisma informująca o jego tytule, numerze bieżącym, miejscu i roku wydania. Nagłówek informuje również, jakim zagadnieniom poświęcone jest wydawnictwo.
Nakład – miara jednego wydania produktu poligraficznego, zwykle podawana w liczbie egzemplarzy.
Narożnik – ornament lub linia o ściance bocznej ściętej pod kątem 45°, stosowana do składania kątów prostych, tabel, ramek itp. układów.
Naświetlarka – urządzenie wykorzystywane w poligrafii, służące do nanoszenia obrazu drukowego bezpośrednio na formę drukową lub na formę kopiową metodą optyczną, co posłuży później do wykonania formy drukowej.
Nawias – znak stosowany w tekście, składach matematycznych, chemicznych i innych, przeznaczony do ujmowania tekstów albo symboli i wyróżniający konkretny fragment tekstu (np. w postaci wtrącenia czy zaznaczenia jego nadrzędności).
Nonparel – termin odnoszący się do nazwy rozmiaru pisma, który odpowiada 6 punktom typograficznym.
Notka – zwięzły tekst; objaśnienie, uwaga, przypis autora lub redakcji mający charakter informacyjny bądź też stanowiący instrukcję odnoszącą się do całych ustępów, zdań albo wyrazów.
O
Obwoluta – ochrona oprawy książki, zwykle papierowa lub wykonana z tworzywa sztucznego, zakładana na właściwą okładkę i posiadająca pozaginane brzegi zachodzące na wewnętrzne strony okładzin.
Odbitka – jedna kopia druku; efekt procesu polegającego na powielaniu obrazu z formy drukowej na danym podłożu.
Offset – przemysłowa odmiana techniki druku płaskiego, w której cały proces oparty jest na przeniesieniu farby polegająca na przeniesieniu farby z formy na cylinder gumowy, a potem na papier (druk pośredni).
Okienko – wcięcie w kolumnie, w którym umieszcza się tytuł i które pojawiło się poprzez złożenie odpowiedniej liczby wierszy na węższy format; część kolumny w czasopiśmie wyodrębniona graficznie za pomocą ramki.
Opaska książki – pasek papieru pełniący funkcję reklamową, którego końce zakłada się pod okładkę lub skleja.
Oprawa książki – proces składania wydrukowanych arkuszy do ustalonego formatu, obejmujący m.in. kompletowanie składek, szycie, obcinanie czy łączenie stron z okładką.
Ornament – czcionka albo wiersz linotypowy z elementem zdobniczym w oczku.
Oryginał – tekst lub obraz stanowiący wzór do powielania drukiem, najczęściej tekst lub obraz (ilustracja).
P
Pagina – umieszczana w widocznym miejscu nad albo pod kolumną tekstu liczba porządkowa wskazująca kolejność stron książki lub periodyku. Oznacza się ją zwykle, używając cyfr arabskich lub rzymskich. Istnieje również pojęcie "żywa pagina", odnoszące się do wiersza tekstu okolicznościowego wraz z kolejną liczbą stronicy. Żywą paginę umiejscawia się u góry lub u dołu kolumny i prócz numeracji zawiera ona także nazwisko autora oraz tytuł. Żywa pagina powinna mieścić się w jednym wierszu niewypełniającym całej szerokości kolumny.
Pantone – wzornik (paleta) kolorów opracowany przez firmę poligraficzną Institute Pantone z USA. Składa się z gotowych, specjalnie przygotowywanych farb wykorzystywanych w druku. Za pomocą Pantone można uzyskać barwy niemożliwe do uzyskania, używając m.in. w skali CMYK.
Papier – Podstawowy materiał wykorzystywany w druku, stanowiący podłoże drukowe. W poligrafii znajdziemy takie jego rodzaje jak: czerpany, ekologiczny, kredowy, matowy, metalizowany, offsetowy, samokopiujący, satynowy czy samoprzylepny.
Papier kredowy – papier charakteryzujący się gładką, powlekaną powierzchnią, stosowany w druku o dużych wymaganiach jakościowych oraz kolorystycznych.
Papier offsetowy – powszechny, niepowlekany surowiec stosowany w druku. Charakteryzuje się mocno dużą stabilnością wymiarową, odpornością na zrywanie powierzchniowe oraz małym stopniem pylenia.
Paser – pomocniczy element wykorzystywany w druku wielokolorowym. Służy do właściwego nakładania kolejnych warstw farby w odpowiednich miejscach. Pasery to zwykle punkty umieszczane na arkuszu poza obszarem gotowego produktu.
Pasowanie – czynność związana z przyrządzaniem formy drukowej lub kompletu form, polegająca na uzyskaniu zamierzonego umiejscowienia barw farb obrazu na odbitce.
Pauza – myślnik; pozioma kreska.
PDF – format plików, w którym najczęściej dostarczane są do drukarni pliki do druku. PDF to również język opisu pliku PDF będący okrojoną wersją języka programowego Postscript.
Pełne justowanie – całkowite wyrównanie marginesów lewego i prawego, bez względu na wielkość liter w wierszu.
Perforacja – powstały w wyniku działań introligatorskich szereg dziurek bądź kresek, wykonanych przy użyciu grzebienia (zwanego również perforówką). Perforacja ułatwia oddzieranie części papieru.
Pierwodruk – stronica poprzedniego wydania przeznaczona do składania i łamania lub reprodukowania inną techniką przy wznowieniach.
Piksel – najmniejszy element obrazu wyświetlanego na ekranie monitora, drukowanego albo uzyskiwanego za pomocą urządzeń przetwarzających obraz, np. aparatu cyfrowego czy skanera.
Pismo akcydensowe – ozdobne pismo wykorzystywane najczęściej do składania tekstów książek, gazet i czasopism.
Plakat – forma reklamowa, ogłoszenie, hasło (lub ich zbiór) ujęte w artystyczną, graficzną formę, której celem jest promocja wydarzenia, produktów itp.
Plakaty wielkoformatowe – plakaty w rozmiarach XXL, znacząco przekraczających standardowe.
Plik graficzny – plik przedstawiający zakodowany obraz graficzny.
Plik tekstowy – plik z zakodowanym tekstem.
Podcięcie – sposób składania wyliczeń, gdzie litera albo liczba wyliczenia składana jest na początku wiersza lub akapitu, natomiast tekst następnych wierszy w linii pionowej z pierwszą literą tekstu pierwszego wiersza.
Podłoże drukowe – płaszczyzna wykonana z różnego rodzaju materiałów przeznaczona do druku.
Poligrafia – dziedzina zajmująca się procesami wytwarzania druków z wykorzystaniem maszyn drukarskich, funkcjonująca obecnie na etapie przemysłowym i dynamicznie się rozwijająca. Przemysł poligraficzny stanowi szczególną dziedziną obejmującą opracowywanie wzorców oryginałów tekstowych i rysunkowych, jak również kopiowanie ich (zwykle) na potrzeby masowego odbiorcy.
Postscript – opracowany przez firmę Adobe Systems uniwersalny język opisu strony. Obecnie stanowi standard w zastosowaniach poligraficznych.
Pozytyw – kopia obrazu, rysunku bądź tekstu z układem jasnych i ciemnych miejsc odpowiadającym oryginałowi.
Półfiret – drobny justunek odpowiadający stopniowi czcionek danego pisma, o szerokości równej połowie tego stopnia.
Półkwadrat – średni justunek danego stopnia pisma, o szerokości 24 punktów typograficznych.
PPI – pixels–per–inch; jednostka oznaczająca liczbę pikseli przypadającą na cal długości, którą stosuje się do określania rozdzielczości obrazów bitmapowych.
Prospekt – rodzaj druku reklamowego będący: 1) zapowiedzią ukazania się książki; 2) zawierający opis oraz charakterystykę maszyn, przedmiotów czy urządzeń.
Procesy wydawnicze – czynności związane z przygotowaniem materiałów w instytucji wydawniczej, przeznaczonych do produkcji poligrafii.
Próba kolorów – tzw. proof, czyli kolorowa, specjalnie wykonana odbitka (lub specjalistyczny wydruk). Dla drukarza stanowi wzór – maksymalnie zbliżony obraz tego, jak pod względem wierności barw wyglądać powinien produkt wykonany na maszynie drukarskiej.
Przerywnik – niewielkich rozmiarów winieta, na której zwykle widnieje rysunek związany tematycznie z treścią książki; winieta dzieli tekst lub stanowi zakończenie rozdziału.
Przełamywanie – termin oznaczający powtórne łamanie części lub całości złamanej książki lub czasopisma ze względu na dużą korektę, wprowadzenie zmian redakcyjnych lub też zmian kolejności artykułów.
Przeskład – powtórne wykonanie składu wskutek dużej korekty.
Punkt typograficzny – bazowa jednostka miar typograficznych wynosząca 0,3759 mm.
R
Raster – przyrząd optyczny w postaci płytki szklanej pokrytej drobną siatką, umożliwiający rozkładanie reprodukowanego oryginału wielotonalnego na elementy punktowe, które można odtworzyć na odbitce. Wyróżniamy raster elektroniczny, służący do zapisu cyfrowego obrazu, a także raster stochastyczny – rodzaj rastra elektronicznego, charakteryzujący się stałą wielkością punktu rastrowego, ale posiadający zmienną gęstość występowania tego punktu na płaszczyźnie.
Rasteryzacja – przedstawienie jak najwierniejszego obrazu płaskiej figury geometrycznej na rastrze.
Register – sposób rozmieszczenia wierszy po obu stronach arkusza papieru, w sąsiednich kolumnach lub po przeciwnych stronach tego arkusza.
Resampling – inaczej interpolacja. Polega na zmianie liczby jej pikseli bitmapy, która nie poprawia jakości obrazu, ale dodaje mu nowe piksele. Dzięki temu można wizualnie zbliżyć obraz w większym rozmiarze do oryginału.
Rewizja – ostatnia korekta przed drukowaniem odbitki próbnej przeprowadzona na podstawie odbitek korektorskich akceptowanych do druku.
Ryza – miara papieru.
RGB – model przedstawiania barw stosowany w wyświetlaczach (monitor komputera, telewizor, ekran telefonu itd.). Poszczególne barwy wyświetlane są w nim dzięki zastosowaniu kombinacji kolorów czerwonego (red), zielonego (green) oraz niebieskiego (blue). Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj: Kolory RGB a CMYK.
RIP (raster–image–processor) – oprogramowanie, układ scalony lub całe stanowisko komputerowe mające służyć zamianie obrazu ciągłotonalnego (zawierający kolor na wielu stopniach jasności) na obraz rastra, w którym stosunek powierzchni punktów rastrowych do tła ma odwzorowywać odpowiedni odcień. Punkty rastrowe mają z samej swojej natury jedną jedyną barwę – pełną, 100-procentową i właśnie ich wielkość w porównaniu do tła daje wrażenie odpowiedniego rozjaśnienia (tonu).
Rozbarwienie się – inaczej: separacja. Czynność polegająca na konwersji barw: zamianie danych graficznych kompozytowych na takie, w których elementowi przypisane są łącznie wartości w jakimś modelu barwnym (np. RGB, CMYK) na osobne obrazy w odcieniach szarości, odpowiadające poszczególnym farbom drukarskim. Zwykle stosowane jest, aby określić formy kopiowe służące do drukowania.
Rozdzielczość rastra – rozdzielczość bitmapy, gdzie budowane są komórki rastra oraz jeden z dwóch (obok liniatury rastra) podstawowych parametrów rastra drukarskiego.
Rozświetlenie składu – wyrównanie odstępów między literami.
Rubryka – oddzielona pionowymi liniami albo odstępami część pola rubrykowego.
Rycowanie (nakrawanie) – czynność polegająca na nacinaniu powierzchni samoprzylepnej (folii, papieru itp.), przy czym podłoże nie zostaje przecięte na wylot. Celem rycowania jest nadanie nalepkom pożądanych kształtów.
Ryza – podstawowa jednostka miary papieru. Jedna ryza odpowiada 500 arkuszom.
S
Separacja – patrz wyżej: rozbarwienie się.
Sitodruk – jedna z technik druku, gdzie formę drukową stanowi szablon nałożony na drobną siatkę: tkaną, metalową lub wykonaną z tworzyw sztucznych (najczęściej włókien syntetycznych). W sitodruku odbitka powstaje poprzez przetłaczanie farby przez matrycę. Przygotowanie formy drukowej na potrzeby tej techniki polega na wykonaniu szablonu (zakryciu miejsc niedrukujących).
Skład – materiał złożony wg maszynopisu i adiustacji, z zachowaniem zasad i wymagań jakościowych przewidzianych normami i instrukcjami technologicznymi.
Składanka – rodzaj druku, najczęściej reklamowego (np. broszury, ulotki składane czy wizytówki składane). Jego objętość tworzy od kilku do kilkunastu stronic specjalnie złamanych, dzięki czemu osiąga się określony efekt estetyczny.
Składka arkuszowa – zadrukowany arkusz papieru złożony (sfalcowany) jedno- lub wielokrotnie. Składka arkuszowa przeznaczona jest do druku arkusza i posiada najczęściej większy niż rozmiar pojedynczej kartki końcowej wyrobu. Zadrukowuje się ją z obu stron, a następnie kilkukrotnie falcuje, by po obcięciu dostać rozmiary gotowej publikacji. Najczęściej złożona jest z 4, 8, 12, 16, 20, 24 lub 32 stronic.
Solut – skład tekstu gładkiego.
Spacja – odstęp międzywyrazowy.
Spacjowanie – wyróżnianie; wstawianie spacji (odstępu) między litery wyrazu.
Spad drukarski – obszar druku wychodzący poza krawędź ostatecznej publikacji i gwarantujący, że obszar druku będzie dochodził do samej krawędzi po przycięciu arkusza. Spad może mieć różną wielkość, ustawioną w zależności od maszyny, na której wykonywany będzie druk. Zwykle wynosi 3–5 mm.
Stopień czcionki (pisma) – wymiar czcionki mierzony między górną a dolną krawędzią pisma, podawany w jednostkach miary typograficznej (w Polsce: w punktach typograficznych). Stopień czcionki lub pisma to po prostu miara wysokości liter.
Suszki – sole metali wielowartościowych (kobalt, mangan, ołów i innych połączone z kwasami tłuszczowymi) wykorzystywane jako katalizatory przyspieszające proces utrwalania się farb.
Szesnastka – szesnaście kolumn stanowiące w formatach AB5 arkusz drukarski, w procesie oprawy złamywany (falcowany) na trzy złamy.
Szeryfy – zakończenia znaków graficznych, tzw. ogonki w postaci łuków lub krótkich kresek, obecne w takich krojach jak np. Times New Roman.
Szpalta – skład zecerski o określonej szerokości, lecz dowolnej długości.
Sztabik – rodzaj justunku, którego grubość wynosi zwykle 25–28 punktów, a długość 2–7 kwadratów.
Sztancowanie – czynność polegająca na wycinaniu określonego kształtu na wydruku. Najczęściej wykonuje się ją używając wykrojnika – wcześniej przygotowanej matrycy.
Ś
Światło – międzyliterowe, międzywyrazowe, międzywierszowe, międzyłamowe bądź okołotytułowe niezadrukowane miejsce na kolumnie.
T
Tablica – pojedyncza ilustracja bądź ich zestaw rozmieszczony według określonego układu wydawniczego, zawierający teksty objaśniające.
Talk – dodatek wykorzystywanych w niektórych farbach drukarskich w celu napylania odbitek. Talk to biały proszek; uwodniony krzemian magnezu – tłusty, nierozpuszczalny w wodzie i rozcieńczonych kwasach.
Tampodruk – technika w procesie drukowania wklęsłego. Polega na nakładaniu farby drukarskiej za pomocą miękkiego, gładkiego stempla (tamponu) oraz umieszczania nadruku na nierównych i nieregularnych powierzchniach. Tampodruk wykonywać można na różnych podłożach.
Tektura – rodzaj materiału – wyrobu papierniczego jedno– bądź wielowarstwowego o gramaturze od 350÷5000 g/m (grubości około 0,6÷4 mm).
TGI – skrót oznaczający indeks grup docelowych.
TIFF (tagged–image–file–format) – format plików graficznych służący do zapisywania grafiki rastrowej. W DTP wykorzystywany jest jako jeden z podstawowych, ponieważ pozwala na zapisywanie obrazów utworzonych w trybie kreskowym, skali szarości oraz w wielu trybach koloru i wielu głębiach bitowych koloru. TIFF jest szeroko obsługiwany przez aplikacje do skanowania, faksowania, przetwarzania tekstu, optycznego rozpoznawania znaków, obróbki obrazów czy aplikacji do układania stron.
Tinta (apla) – patrz wyżej: apla.
Tłoczenie – metoda uszlachetniania druku polegająca na wykonaniu (za pomocą matrycy) wytłoczenia – wklęsłego bądź wypukłego elementu na powierzchni wyrobu papierniczego. Wyróżniamy tłoczenie barwne, wgłębne oraz wypukłe.
Tonowanie – proces, w którym na odbitce powstaje efekt lekkiego zabrudzenia niezadrukowanych lub jasnych powierzchni, związany z przechodzeniem farby z elementów niedrukujących formy drukowej na podłoże.
Tożsamość marki – pojęcie związane z marketingiem, oznaczające zbiór elementów identyfikacyjnych danego produktu bądź firmy, decydujących o jego rozróżnianiu i wyróżnianiu wśród konkurencji.
Trade mark – inaczej znak towarowy.
Trapping – pojęcie oznaczające zdolność przyjmowania farby przez farbę w procesie drukowania. Wyróżnić można trapping mokry i suchy. Pierwszy odnosi się do druku offsetowego na maszynie wielokolorowej, gdy na mokrą warstwę farby aplikowana jest warstwa farby. Trapping suchy związany jest z sytuacją, gdy nadrukowuje się farbę na wyschniętą warstwę farby. Następuje to również w druku offsetowym, jednak wówczas, gdy druk przebiega maszynie offsetowej jednokolorowej lub fleksograficznej, gdzie farby szybko schną. Trapping określa się również jako podlewy.
U
Układ graficzny – sposób rozmieszczenia treści i elementów graficznych na stronach wydawnictwa; wizualny układ publikacji, do którego stworzenia potrzebne jest uwzględnienie konkretnego kroju pisma, jego stopnia, odstępów międzywyrazowych, jak również będący efektem rozmieszczenia poszczególnych treści.
Układ typograficzny – rozmieszczenie tekstu, ilustracji i różnych elementów graficznych na stronie książki, czasopisma, gazety lub innego wydawnictwa. Powinien uwzględniać takie parametry jak: format papieru i kolumny, wielkość marginesów, krój i stopień pisma, usytuowanie tytułów, a wszystko dobrane odpowiednio do treści i przeznaczenia publikacji. Najczęściej są stosowane układy typograficzne to: asymetryczny, blokowy, chorągiewkowy, swobodny, symetryczny (klasyczny, osiowy) i wielołamowy.
Ustęp – fragment, urywek, część czy akapit (np. powieści) stanowiący zazwyczaj pewną całość logiczną.
Uszlachetnianie – proces polegający na pokrywaniu druków materiałami (głównie z tworzyw sztucznych), aby zwiększyć ich wytrzymałość oraz nadać wartość estetyczną. Mogą to być np. foliowanie, gumowanie, lakierowanie itd.
Użytek – pojedyncza kopia danej publikacji lub jej określona część mieszcząca się na arkuszu drukarskim. W mniejszych formatach użytek powiela się na danym arkuszu, np. na arkuszu A2 mieszczą się 4 użytki A4.
W
Wakat – kolumna złożona tylko z materiału justunkowego; niezadrukowana stronica wliczona do paginacji.
Wdowa – ostatnia linijka akapitu pojawiająca się na początku następnej strony publikacji, tzw. błąd powstały podczas składu.
Wektoryzacja – proces polegający na zamianie grafiki rastrowej na grafikę wektorową, dokonywana ręcznie lub automatycznie. W pierwszym przypadku do czynienia mamy z wektoryzacją ekranową, w której obrysowuje się rysunek rastrowy na ekranie monitora. W drugim przypadku mówimy o tasowaniu, czyli grupowaniu większych obiektów wektorowych na zasadzie podobieństwa koloru. Celem wektoryzacji jest uzyskanie w pełni skalowalnego obiektu graficznego.
Wersaliki – czcionki dużych liter alfabetu danego kroju pisma.
Window sticker – widoczna po zewnętrznej stronie witryny naklejka pokryta klejem od strony nadruku.
Wklejka – arkusz papieru złamany na pół, zwykle o większej gramaturze, który przykleja się całą powierzchnią do wewnętrznej strony okładziny i łączy z wkładem.
Wkład – pojęcie używane w odniesieniu do oprawy introligatorskiej, oznaczające komplet zadrukowanych i złożonych (sfalcowanych) arkuszy. Są one skompletowane z zachowaniem kolejności stronic oraz przygotowane oprawienia (połączenia z okładką).
Wstawka – dołączona do poszczególnych stronic maszynopisu, korekty szpaltowej lub korekty w kolumnach dodatkowa informacja tekstowa.
Wykrawanie – patrz wyżej: sztancowanie.
Wykrojnik – narzędzie wykorzystywane w poligrafii, przy masowej produkcji określonego kształtu z arkusza, do wycinania arkusza zadrukowanego. Używając wykrojnika, można nie tylko wycinać, ale przygniatać czy perforować. Klasyczne wykrojniki wykonuje się, umieszczając w desce (zazwyczaj sklejce) z rowkami odcinki listew sztancujących, bigujących, perforujących. Narzędzia dodatkowo zaopatrzone są w listwy gumowe wystające ponad powierzchnię noży sztancujących czy perforujących. Listwy umieszcza się po obu stronach wykrojnika. Można wyróżnić wykrojniki płaskie oraz rotacyjne.
Wzorzec – egzemplarz będący podstawą stworzenia określonego procesu technologicznego, np. makieta, odbitka, próbka koloru, szkic wydawniczy, itd.
Z
Zablokowanie (również: zablokować) – pojęcie odnoszące się do wstawiania w składzie odpowiedniej ilości znaków wyróżniających się i łatwych do zauważenia bez lektora. Znaki wstawiane są w miejsce wyrazu nieczytelnego bądź brakującego.
Zadruk – powierzchnia (obszar), na którą zostanie naniesiona farba drukarska – tusz, toner. Zadruk odnosi się również do ilości kolorów, jakie wykorzystane będą do produkcji danej pracy. Wyróżniamy dwa rodzaje zadruku: jednostronny i dwustronny.
Zapas (składów) – składy, jakie zostały po złamaniu gazety bądź czasopisma. Wydawnictwo rezerwuje je zwykle do następnych numerów.
Zbieranie – czynność introligatorska oznaczająca składanie sfalcowanych arkuszy zgodnie z ich kolejnością, mająca na celu przygotowanie ich do klejenia lub szycia. Zbieranie można wykonywać na dwa sposoby: maszynowo lub ręcznie.
Zecernia – wydział produkcyjny drukarni zajmujący się składami ręcznymi, maszynowymi oraz składami klisz.
Zgubienie wiersza – korygowanie wierszy poprzednich. Wykonuje się je, zmniejszając odstępy międzywyrazowe, by zlikwidować ostatni wiersz akapitu.
Złamywanie – czynności związane z zaginaniem arkusza lub odcinka wstęgi papieru, do żądanego formatu.
Złoty podział – pojęcie związane z zachowaniem proporcji; podział odcinka na dwie części tak, by stosunek długości dłuższej z nich do krótszej był taki sam, jak całego odcinka do części dłuższej. Celem złotego podziału jest osiągnięcie efektu, w którym długość dłuższej części ma być średnią geometryczną długości krótszej części i całego odcinka.
Znaczniki cięcia – graficzne oznaczenie na arkuszu, zwykle w postaci linii, wskazujące miejsce, gdzie ma być odcięty spad (margines). Znaczniki te wskazują docelowy format pracy, tzw. format netto.
Znak wodny – uzyskiwany w trakcie produkcji papieru, przygotowywany wcześniej przez grafika (projektanta) obraz widzialny w świetle przechodzącym. Stosowany jest przeważnie jako zabezpieczenie przed kopiowaniem.
Znaki adiustacyjne – umowne oznaczenia korektorskie, których celem jest jednolite zaznaczanie błędów oraz określenie metod korekcji tekstu.