Pismo gotyckie – historia, rodzaje, wykorzystanie w druku

Krótka historia pisma gotyckiego

Pismo gotyckie było formą pisma łacińskiego, które funkcjonowało w Europie w okresie od XIII do XV wieku. Gotyk narodził się na początku XVI wieku w Północnej Francji i Flandrii. Warto pamiętać, iż nie należy go mylić z alfabetem gotyckim. Pismo gotyckie jest bowiem jednym ze sposobów zapisu alfabetu łacińskiego.

Podstawowe cechy pisma gotyckiego

• Przewaga wysokości nad szerokością liter.
• Skłonność do występowania ostrych krawędzi łuków oraz ostrych kątów.
• Tendencje do łamania linii prostych trzonów i lasek.
• Zwarte, połączone ze sobą litery.

Pełne wykształcenie cech gotyckich datuje się na XIII wiek.

Pismo gotyckie – zastosowanie

Współcześnie, gdy prym wiedzie minimalizm, gotyk jest raczej rzadko spotykany. Pismo bywa niekiedy stosowane w celach ozdobnych, gdy tworzy się druki personalizowane, drukuje niektóre książki i czasopisma czy plakaty albo ulotki. Materiały te często związane są z obszarem historii lub fantastyki.

Pismo gotyckie – rodzaje

Do podstawowych rodzajów w piśmie gotyckim zaliczamy:

• minuskułę,
• teksturę,
• majuskułę,
• kursywę,
• bastardę.

1. Minuskuła gotycka

Wykonywano ją ręcznie, trzymając ukośnie szerokie pióro. Minuskułę charakteryzowały zwężone litery oraz mała interlinia. Od XI wieku kształt liter stawał się coraz węższy, a elementy półkoliste wypierały najpierw linie owalne, a później – energiczne i załamane pod ostrym kątem.

Od XI wieku minuskuła była pismem ascetycznym. Blisko 100 lat później litery zdań zaczęto akcentować i estetyzować, a pod koniec XII wieku te rozpoczynające zdanie stały się wyraźnie większe i ozdabiane. Ornamenty wzbogacały niekiedy postaci ludzkie i zwierzęce. W drugiej połowie XIII wieku w płn. Francji pojawiło się pismo perełkowe – wczesna odmiana minuskuły gotyckiej, stosowana do miniaturowych rozmiarów biblii na welinie.

2. Tekstura

Nowa postać minuskuły zaczęła być powszechnie używana od końca XIII wieku do schyłku średniowiecza. Tekstury (łac. tekstus = tekst, ustęp, werset) stosowane były głównie do pisania książek, zwłaszcza liturgicznych lub tworząc teksty wymagające ozdobnego charakteru.

To w teksturze cechy gotyku osiągnęły najbardziej dojrzałą formę. Obok niej, głównie w XIV wieku, do pisania książek wykorzystywano również missalę – rodzaj pisma obecnego głównie w mszałach (łac. missal = msza).

3. Majuskuła gotycka

Majuskuła to większych rozmiarów litery minuskulne. Stosowano ją głównie w formie inicjałów na początku rozdziałów czy ustępów, często malując litery czerwoną albo niebieską farbą. Obecnie majuskuły wykorzystuje się czasami w niektórych materiałach reklamowych (np. bilety, bony i vouchery), czy też drukując zaproszenia, pocztówki, karty świąteczne itp.

4. Kursywa gotycka

Kursywa upowszechniła się w XIII wieku w formach piśmiennych używanych głównie na potrzeby bieżące, często przenikających do książek (wykłady, kazania, skrypty itp.). Stanowiła ona uproszczoną formę pisma gotyckiego, niwelując tym samym wytworzone przez nią załamania i kształty liter. Genezą kursywy były przede wszystkim względy użytkowe. Ponieważ coraz więcej osób uczyło się pisać, wykształciła się forma mniej ozdobna, umożliwiające szybsze pisanie.

5. Bastarda

Pismo bastardowe to hybryda minuskuły łacińskiej i tekstury, która łączy zalety obecne w piśmie gotyckim z możliwością szybkiego pisania. Litery pisane bastardą są ciemniejsze od minuskuły humanistycznej, jednak jaśniejsze od tekstury. Na przestrzeni lat wykształciło się kilka odmian pisma bastardowego:

Rotunda – powstała w Italii pod koniec XIII wieku. Do jej charakterystycznych cech należały szerokie, zaokrąglony kształt liter oraz brak romboidalnych zakończeń przy podstawach i górnej części liter.
Gotyko-antykwa – energicznie kreślone pismo ręczne, odznaczające się zaokrągleniem i nieco większymi wydłużeniami górnymi liter oraz szeroką interlinią (Zobacz też: Antykwa – krój pisma, historia i rodzaje antykwy).
Bastarda – charakteryzuje się szerokimi liniami członów zaokrąglonych liter, wydłużonymi w górę liniami oraz szeroką interlinią.
Szwabacha – powstała w XV wieku (prawdopodobnie pod Norymbergią), była grubsza, bardziej otwarta i szersza od tekstury gotyckiej

Pismo neogotyckie

Fachowa nazwa pisma niemieckiego, którego powstanie datuje się na pierwszą połowę XV wieku. Jego trzy najpopularniejsze odmiany przedstawiamy poniżej:

1. Kurrenta

Szybkie, odręczne pismo użytkowe wykorzystywane głównie krajach niemieckojęzycznych do połowy XX wieku. Jego nazwa nawiązuje do łacińskiego czasownika currere, czyli biec. Kurrentę charakteryzują spiczastość, modulowana grubość liter, równomierny stopień ich nachylenia oraz czterolinia w proporcjach 2:1:2. Dziś kurrentę można stosować np. w projektach graficznych do logo, wizytówki czy na papier firmowy.

2. Pismo Sütterlina

Ludwig Sütterlin, od którego pochodzi nazwa pisma, był niemieckim reformatorem pisma odręcznego. Najbardziej charakterystycznymi cechami tej odmiany są: stała grubość liter, duża ilość zakrętasów, pismo proste (trzony liter ustawione względem linii bazowej pod kątem 90°) oraz czterolinia w proporcjach 1:1:1.

3. Pismo z Offenbach

Opracowane w 1927 roku przez Roberta Kocha uległo nieznacznym modyfikacjom wprowadzonym przez Martina Hermersdorfa. Pismo z Offenbach charakteryzują stała grubość liter, wyrazistość, lekka kursywa oraz czterolinia zachowująca proporcje 2: 3: 2 lub 3: 4: 3. Niekiedy ozdabia się nim pocztówki, kartki świąteczne lub zakładki.