Litografia — co to jest i na czym polega?

Litografia – definicja

Litografia to technika graficzna zaliczana do druku płaskiego. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa lith oznaczającego kamień, stąd też rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się w niej na kamieniu litograficznym.

Sprawdź też: Druk płaski — metody, techniki, zastosowanie

Wyróżniamy 3 podstawowe rodzaje technik litograficznych:
1.    bezpośrednią, gdzie rysunek powstaje na powierzchni kamienia lub blachy,
2.    pośrednią — tzw. przedruk, w którym rysunek wykonany na papierze przenosi się w prasie na formę litograficzną,
3.    sposób druku wklęsłego (kamienioryt lub kwasoryt) polegający na tym, że rysunek rytuje się lub trawi na wypolerowanej powierzchni kamienia.

Odmianami techniki litograficznej są cynkografia (druk na płytach cynkowych) oraz algrafia (na płytach aluminiowych).

Na czym polega litografia — opis techniki

W litografii rysunek przeznaczony do powielania oraz odbitki wykonuje się na starannie wygładzonej powierzchni kamienia tłustą kredką lub tuszem. Trzeba przy tym uważać, by nie zatłuścić kamienia w innym miejscu. Cały proces składa się z 5 głównych etapów:
1.    Szlifowanie kamienia.
2.    Rysowanie.
3.    Trawienie (wywoływanie obrazka) - kalafonia i talk, guma arabska.
4.    Usuwanie obrazka — terpentyna, asfalt.
5.    Wałkowanie farbą.

Najpierw kamień litograficzny nawilża się wodą, a potem nanosi na niego niewielką ilość karborundu o grubym ziarnie. Całość uciera się drugim kamieniem (wolniejsze) lub żeliwnym kurantem (szybsze). Ważne, aby odpowiednio wygładzić brzegi kamienia.

Po zakończonym szlifowaniu można zacząć rysować po kamieniu kredką litograficzną. Warto przedtem zabezpieczyć jego brzegi gumą arabską, by nie pozostawiać brudnych śladów.

W trzecim etapie odbywa się trawienie płytki, czyli przygotowanie kamienia do przyjmowania tłustej farby. Używa się do tego gumy arabskiej lub jej roztworu z kwasem azotowym. Zanim zastosuje się tę pierwszą, trzeba zmatowić obrazek kalafonią i talkiem. Potem na powierzchnię kamienia nakłada się gumę arabską i po paru minutach ściera się ją suchą i miękką gazą.

Czwarty etap to usuwanie obrazka. Gdy kamień całkowicie wyschnie, nakłada się na niego terpentynę usuwającą rysunek wykonywany z kalafonią i talkiem. Pozostanie po nim tzw. widmo. Po odparowaniu terpentyny na płytkę nanosi się roztwór asfaltu.

Piąty etap to naniesie farby za pomocą wałka. Trzeba dodać, że przyjmują ją tylko tłuste, zarysowane fragmenty, a niezarysowane partie zostają uodpornione na zabarwienie. W czasie wałkowania powierzchnia kamienia musi być cały czas wilgotna. Po zakończeniu wałkowania, podczas wykonywania matrycy do druku trzeba ją powtórnie wytrawić, by utrwalić rysunek. Następnie warto wykonać wydruk próbny. Odbitki wykonywane są na specjalnej prasie litograficznej, działającej na zasadzie jednoczesnego tarcia i docisku.

Krótka historia litografii

Litografia jako technika artystyczna spopularyzowała się 1. połowie XIX wieku. W grafice artystycznej atrakcyjną techniką jest ossa sepia, polegająca na wykonywaniu rysunku negatywowego na kamieniu. Opisywaną techniką wykonywano odbitki pejzaży oraz portretów czy też ilustracje zdobiące książki lub czasopisma.

Jeszcze w pierwszym kwartale XX wieku opisywana technika królowała w przemyśle reklamowym. Jej ojciec, niemiecki grafik Alois Senefelder, odkrył litografię w 1798 roku. Co ciekawe, zrobił to przypadkiem, dokonując jednocześnie przełomu w dziedzinie druku. Według źródeł Niemiec, używając łupku wapiennego, chciał wykonać matrycę do druku wypukłego, jednak, używając kwasu azotowego, wytrawił kamień na płasko.

To litografia zapoczątkowała druk płaski, w którym powierzchnie drukujące i niedrukujące matrycy znajdowały się na tym samym poziomie. Technika ta szybko upowszechniła się w przemyśle drukarskim, znajdując zastosowanie nie tylko w przypadku drukowania tekstów, ale i odbijania ilustracji. Rozwijała się wówczas w zaskakującym tempie. Dziś wykorzystywana jest już raczej przez artystów-grafików.

Litografię można śmiało uznać za protoplastkę druku offsetowego oraz fotolitografii. Od około 1830 r. rozwinęła się litografia barwna (chromolitografia). W ubiegłym stuleciu, gdy znajdowała szerokie zastosowanie w przemyśle reklamowym, drukowano z jej pomocą różnego rodzaju formularze, plakaty czy mapy (dziś dostępne często jako ulotki składane).

W Polsce pierwszą pracownię litograficzną założono w 1818 roku.