Historia rozwoju poligrafii. Przełomowe momenty w dziejach

Historia poligrafii a historia druku

Historia druku to jednocześnie historia rozwoju poligrafii – dziedziny zajmującej się procesami wytwarzania druków, która na przestrzeni dziejów przechodziła rozmaite przemiany. Przemysł poligraficzny jest szczególną gałęzią produkcyjną obejmującą m.in. wypracowywanie form drukowych, oryginałów tekstowych i rysunkowych oraz drukowanie za ich pomocą kopii trafiających do odbiorcy masowego. Kto, jak, gdzie i kiedy go rozwijał?

Początki druku i poligrafii w Starożytności

Historia poligrafii sięga czasów starożytnych. Należy ją rozpocząć w Egipcie, gdzie około 3000 roku p.n.e. wynaleziono papirus. Starożytni Egipcjanie używali go głównie do pisania i rysowania, tworząc zwoje. Służyły one jako dokumenty, teksty religijne czy pierwsze próby literackie.

Papirus był jednym z pierwszych materiałów kluczowych dla rozwoju piśmiennictwa w Starożytności, a jego ręczne uzupełnianie można uznać za pierwsze przejawy technik poligraficznych. Ok. 2400 roku p.n.e. w Egipcie wynaleziono stemple służące do powielania wzorów metodą wytłaczania.

Ewolucja w Azji

W roku 105 n.e. Chińczyk Cai Lun wynalazł papier czerpany. Wykorzystywano go w estampażu – technice polegającej na kopiowaniu płaskorzeźb, szczególnie popularnej podczas kopiowania tekstów religijnych. W VII wieku w Chinach powstały pierwsze druki drzeworytnicze.

Kolejnym przełomowym momentem w rozwoju poligrafii było wydrukowanie buddyjskiego zwoju z zaklęciami na Dalekim Wschodzie (odkryto go w niepodzielonej jeszcze Korei). Wydarzenie to datuje się na ok. 710 rok. Pierwszą wydrukowaną książką (pełnoprawnym wyrobem poligraficznym) jest chińska odbitka drzeworytnicza: Sutra Diamentowa. Buddyjski najstarszy drukowany tekst powstał prawdopodobnie w 868 roku. Znaleziono go w jaskiniach Dunhuang w Chinach.

W X wieku w Korei powstała pierwsza państwowa instytucja drukarska. Odpowiadała ona za produkcję tekstów buddyjskich za pomocą techniki drzeworytniczej.

Inne przełomowe wydarzenie datuje się na 1041 rok w Chinach, gdzie kowal Bi Sheng stworzył pierwszą czcionkę ruchomą dla pojedynczych znaków pozyskiwaną z wypalanej gliny. Jego wynalazek umożliwił szybsze i bardziej efektywne drukowanie tekstu. Czcionki gliniane nie były tak trwałe jak późniejsze czcionki metalowe, ale stanowiły ważny krok w rozwoju druku przemysłowego. Warto dodać, że w XIII wieku w Chinach zaczęto używać czcionek drewnianych.

Rozwój poligrafii w Europie

Poligrafia na Starym Kontynencie zaczęła rozwijać się znacznie później, niż na Dalekim Wschodzie. Na początku pierwszego millenium n.e. w Grecji uprawiano np. odbijanie barwnych wzorów na tkaninie. Istotne dla ewolucji poligrafii w Europie były dwa momenty w XII wieku:

• ●    Przywiezienie przez Arabów na Sycylię pierwszego papieru.
• ●    Otwarcie pierwszej europejskiej drukarni w 1100 roku, również na Sycylii.

Najbardziej znanym momentem w rozwoju poligrafii stało się stworzenie ruchomej czcionki w XV wieku (1440 rok). Wynalazek dał początek drukowi przemysłowemu. Za jego ojca uważa się niemieckiego złotnika, rzemieślnika i drukarza Jana Gutenberga.

Niemiec latami udoskonalał swoje dzieło i blisko dekadę później stworzył pierwsze dziejowe wydawnictwo wykonane za pomocą druku przemysłowego. Biblia Gutenberga – bo o niej mowa – przygotowana do druku masowego w latach 1452-1455 stanowiła kompletne wydanie Pisma Świętego. Gutenberg był wynalazcą aparatu do odlewania czcionek z wymiennych matryc oraz prasy drukarskiej. Nie był jednak pierwszy na świecie, bo prasa powstała blisko 800 lat wcześniej w Chinach.

Na kolejny przełom w rozwoju poligrafii trzeba było poczekać blisko trzy stulecia – do 1862 roku, gdy niemiecki przedsiębiorca Adolf Scheufelen wynalazł papier powlekany. Dzięki nałożeniu na pierwotny materiał dodatkowej powłoki można było uzyskiwać bardziej precyzyjne i ostre wydruki. Papier powlekany gwarantował oszczędność tuszu, wysychał szybciej od tradycyjnego, był też odporniejszy na czynniki zewnętrzne. Zaczęto go stosować powszechnie dla wielu wyrobów poligraficznych, zwłaszcza tych wymagających wysokiej jakości (czasopisma i magazyny, okładki książek, identyfikatory, zakładki itp.)

Kiedy zaczął się rozwijać druk kolorowy?

Wynalezienie druku kolorowego ma swoje korzenie w Azji, gdzie do wytwarzania kolorowych obrazów używano drzeworytów. Uważa się, że w 1107 roku w Chinach wynaleziono druk kolorowy, gdzie jako pierwsze wydrukowano trójkolorowe papierowe banknoty. Technologia ta w postaci, którą znamy dziś, zaczęła rozwijać się w Europie w XVI wieku. Początkowo była kosztowna i pracochłonna.

Najpierw czerpano w niej z takich technik jak miedzioryt czy drzeworyt. Wraz z rozwojem przemysłu i maszyn drukarskich, kolorowe i skomplikowane ilustracje można było tworzyć szybciej, w większej liczbie i mniejszym nakładem kosztów. Gdy w 1798 roku Alois Senefelder wynalazł litografię, możliwy stał się druk kolorowy na masową skalę. Litografia zyskała na popularności zwłaszcza w XIX i z jej wykorzystaniem produkowano m.in. plakaty, etykiety, pocztówki, broszury czy katalogi.

W XIX wieku dzięki wynalezieniu chromolitografii można było wykonywać druki kolorowe za pomocą jednej płyty, co znacznie przyspieszyło cały proces. Technika ta w XX wieku została wyparta przez druk offsetowy, który zrewolucjonizował druk kolorowy. Stał się on zautomatyzowany i bardziej efektywny.

Od druku kolorowego do druku cyfrowego

W drugiej połowie XX wieku na popularności zaczął zyskiwać druk cyfrowy, umożliwiając szybkie i tanie drukowanie kolorowych obrazów. Pierwsze drukarki cyfrowe funkcjonowały już od lat 70., były jednak duże i kosztowne. W latach 80. XX wieku powstało DTP (desktop publishing), które zrewolucjonizowało branżę wydawniczą, umożliwiając szybkie i kosztowo efektywne tworzenie publikacji o wysokiej jakości.

Technologia cyfrowa rozwinęła się na poważnie, spopularyzowała  i stała się ogólnodostępna dopiero w latach 90. XX wieku. Obecnie jest wysoce zaawansowana i oferuje wysoką jakość wydruków, porównywalną z tą, którą osiąga się w druku offsetowym. Obok niej na popularności zyskują zrównoważone technologie drukarskie, takie jak druk wodny czy ekologiczny, które pozwalają minimalizować negatywny wpływ przemysłu na środowisko.

Ewolucja poligrafii w Polsce

Polskie drukarstwo, podobnie jak wiele innych dziedzin, bywało pod wpływem globalnych trendów i innowacji. Na rodzime realia w dziedzinie poligrafii wpłynęły przede wszystkim takie momenty jak: wynalezienie i adaptacja w kraju nad Wisłą ruchomej czcionki oraz prasy drukarskiej, wdrożenie w polskich drukarniach druku offsetowego, litografii (XVIII wiek), a potem także druku cyfrowego (wiek XIX i XX). Prawdziwa modernizacja tych technologii nastąpiła po roku 1989 roku, gdy w naszym kraju otworzył się rynek, postępowała globalizacja, a rodzime drukarnie zaczęły szerzej wykorzystywać m.in. druk wielkoformatowy, druk 3D, druk na folii itd.

Pierwszym odnalezionym drukiem na polskich ziemiach jest kalendarz astronomiczny z 1473 roku. Dwa lata później w Krakowie wydrukowana zostaje pierwsza książka: Explanatio in psalterium Jana Turrekrema. W XVI wieku najważniejszym ośrodkiem drukarskim w Polsce stał się Kraków, gdzie działały liczne oficyny czy drukarnia Łazarza Andrysowicza, którą po jego śmierci przejął Jan Januszowski, wydając dzieła m.in. Jana Kochanowskiego czy Biblię Jakuba Wujka.

W epoce Oświecenia (XVIII wiek) w Warszawie zaczęły ukazywać się pierwsze polskie czasopisma (np. Merkuriusz Polski). W okresie zaborów nastąpiła stagnacja druku, natomiast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – jego dalszy intensywny rozwój.

W latach 50. XX wieku w Polsce wprowadzono offset i sitodruk. W tym okresie powstały również pierwsze polskie czasopisma komiksowe. W okresie stanu wojennego drukarstwo podziemne odegrało kluczową rolę w rozpowszechnianiu niezależnej prasy i literatury. Drukarnie Solidarności produkowały ulotki, broszury i inne materiały informacyjne albo reklamowe: banery, koperty, bilety, zaproszenia itp.

Współczesne drukarstwo w Polsce charakteryzuje się wykorzystaniem nowoczesnych technologii, takich jak druk cyfrowy, 3D czy druk wielkoformatowy. Podobnie jak na całym świecie, na znaczeniu zyskuje druk personalizowany oraz wysokiej klasy materiały reklamowe, np. katalogi spiralowane, katalogi szyte, papier firmowy czy wizytówki.

Podsumowanie – poligrafia w XXI wieku

Dzięki nowoczesnym technologiom i dynamicznym potrzebom rynku branża poligraficzna w XXI wieku, zarówno na świecie, jak i w Polsce, przechodzi znaczącą transformację. Dominującą technologią stał się druk cyfrowy, umożliwiający szybkie i elastyczne drukowanie na żądanie przy zachowaniu wysokiej jakości wydruków. Drukarnie coraz częściej proponują również rozwiązania sprzyjające środowisku, (np. ekosolwent, druk na papierach ekologicznych itp.) i stawiają na energooszczędne maszyny. Na popularności zyskuje druk wielkoformatowy, druki personalizowane oraz nietypowe podłoża drukarskie.

Nowe kierunki rozwoju wyznaczają ponadto drukarnie internetowe, takie jak JKB Print: szeroko dostępne, wygodne i korzystające z zaawansowanego oprogramowania czy automatyzacji wielu etapów druku. Jeśli szukasz doświadczonego partnera, który zrozumie Twoje potrzeby i zadba o wysoką jakość wydruków, to jesteśmy do dyspozycji!