Antykwa - krój pisma, historia i rodzaje antykwy

Czym jest antykwa?

Czytasz teksty w formie fizycznej lub online? Piszesz ze znajomymi za pomocą komunikatorów internetowych? Publikujesz posty w mediach społecznościowych?

Wykonując te i podobne czynności, prawdopodobnie masz do czynienia z antykwą. To pismo humanistyczne oraz bardzo obszerne pojęcie, które określa kroje pisma opartego na alfabecie łacińskim. W dzisiejszych czasach są one dominującym typem krojów drukarskich. Używa się ich, do druku katalogów, praktycznie wszystkich czasopism, książek oraz innych wydawnictw i materiałów, których treść zapisywana jest alfabetami o łacińskim rodowodzie.

Krojów pisma niezaliczanych do antykwy używa się rzadko, głównie w formie pisma ozdobnego. Znajduje ono zastosowanie przy druku poezji, a także w materiałach reklamowych (zaproszenia, ulotki, wizytówki itp.) czy zdobnictwie literniczym. Ponadto, w przeciwieństwie do krojów pochylonych czy kursyw, za antykwy uznawane są wszelkie kroje proste.

Historia antykwy

Początków antykwy należy upatrywać w II połowie XV wieku. Wówczas pochodzący z Wenecji mistrz pisma Mikołaj Jenson stworzył projekt pisma odręcznego, które znacząco różniło się od dominującego w tamtej epoce gotyku. Jego wielkie litery (majuskuły) oparł na kapitale rzymskiej, a małe litery (minuskuły) na wczesnośredniowiecznej minuskule karolińskiej.

Antykwę zaprojektowano w Europie w tych samych czasach, gdy na Starym Kontynencie upowszechnił się druk. Choć w pierwszych drukach złożonych ruchomą czcionką oraz w drukach ksylograficznych dominowało pismo gotyckie, to stosunkowo szybko wyparły je kroje antykwowe. Już w XVI wieku zyskały one dominującą pozycję w krajach romańskich. W Polsce nastąpiło to blisko 100 lat później. Kroje gotyckie równolegle z pismem antykwowym najdłużej wykorzystywano na ziemiach niemieckich (do 1941 roku).

Początkowo antykwy uznawano za kroje przestarzałe (littera antiqua), a pismo gotyckie za krój nowoczesny (littera moderna). Z biegiem lat sytuacja się odwróciła. Antykwy ewoluowały, a ich zbiór uległ znacznemu rozszerzeniu. Obecnie zaliczane są do niego m.in. krój szeryfowy i bezszeryfowy (serif i sans serif), jak też kroje jedno- i dwuelementowe.

Kroje antykwowe - klasyfikacja

Według klasyfikacji krojów pism drukarskich antykwy są jedną z czterech podstawowych klas pism. Do pozostałych trzech zalicza się pismo gotyckie, pisankę kaligraficzną oraz ksenotypy, czyli zbiór wszystkich pozostałych krojów, które trudno sklasyfikować. Natomiast w popularnej europejskiej klasyfikacji krojów DIN antykwy zalicza się do aż siedmiu spośród jedenastu klas. Bogactwo fontów antykwowych sprawia, że wykorzystuje się je szeroko w przypadku wydawnictw czy rozmaitych materiałów reklamowych do druku (banery, plakaty, foldery, pocztówki, materiały szkoleniowe itp. itd.)

Polskie antykwy

Kroje antykwowe doczekały się również swoich polskich wersji. Poniżej przedstawiamy trzy najciekawsze.

Antykwa Półtawskiego

Pisząc o antykwie polskiej, nie sposób nie wspomnieć o pierwszym rodzimym kroju pisma zaprojektowanym w latach 1923-1928 przez Adama Półtawskiego. Do dziś jest on jednym z najbardziej rozpoznawalnych w kraju nad Wisłą. Idea jego stworzenia sięga epoki romantyzmu, a swój udział w jej rozpowszechnianiu mieli m.in. Joachim Lelewel, Stanisław Wyspiański oraz Władysław Teodorczuk.

Antykwa Półtawskiego to pierwszy polski krój stworzony od podstaw. Projekt charakteryzują m.in. regularny rytm dla składu w rodzimym języku twórców, a także nietypowe glify liter w, y oraz g. Kształt kroju stanowił źródło inspiracji dla wielu kolejnych, m.in. Grotesk Polski FA, Danova czy Apolonia.

Antykwa toruńska

Po raz pierwszy odlana w 1960 roku w Warszawie i zaprojektowana przez Zygfryda Gardzielewskiego we współpracy z Józefem Gruszką. Używano jej głównie przy składzie akcydensów, poezji czy tytulariów. To krój dwuelementowy, szeryfowy, który produkowano w odmianach: zwykłej, półgrubej i pochyłej (kursywa).

Obecnie antykwę toruńską wykorzystuje się powszechnie w wersjach elektronicznych, projektując katalogi, materiały wyborcze czy ulotki składane. Stworzył je Janusz Marian Nowacki.

Antykwa Jeżyńskiego

Kolejny polski krój miał być konkurencją dla antykwy Półtawskiego. Niestety projekt powstał w pośpiechu, okazał się nieudany, a wkrótce szybko zapomniany. Antykwą Jeżyńskiego wykorzystano głównie do druku materiałów bibliofilskich. Najsłynniejszą książką wydrukowaną z jej użyciem było Dziesięć ballad o powsinogach beskidzkich z 1929 roku.

Chronologia krojów antykwowych

 

• antykwa renesansowa - szeryfowa, dwuelementowa czcionka, w której występuje niewielki kontrast pomiędzy liniami pionowymi i poziomymi;
• antykwa barokowa - dwuelementowa, szeryfowa czcionka, gdzie w literach występuje kontrast większy od tego z antykwy renesansowej, ale mniej jest skośnych szeryfów;
• antykwa klasycystyczna - dwuelementowa, szeryfowa, o kontraście większym niż w antykwie barokowej, gdzie szczególnie podkreślone zostały linie poziome i pionowe;
• antykwa dwuelementowa szeryfowa (egipcjanka) - linearny krój charakteryzujący się prostymi formami (kształtami), silną i wyraźną konstrukcją znaków oraz pionową lub prawie pionową osią okrągłych liter;
• antykwa jednoelementowa bezszeryfowa (grotesk) - wszystkie linie, z których zbudowane są znaki, mają te samą grubość;
• antykwa modernistyczna.